Η Ιερά Μονή Παναγίας Μακρυμάλλης στα Ψαχνά Ευβοίας
Βόρεια των Ψαχνών Ευβοίας και σε μικρή απόσταση από το χωριό Μακρυμάλλη, είναι κτισμένη στην πλαγιά ενός λόφου, η Ιερά Μονή Παναγίας Μακρυμάλλης (ή απλά μονή Μακρυμάλλη).
Σύμφωνα με την παράδοση, κτίτορες της μονής υπήρξαν δύο αδέλφια βοσκοί που είχαν εκεί κοντά τις καλύβες των ποιμνίων τους. Κάθε βράδυ έβλεπαν φως στον απέναντι βράχο. Όταν πήγαν στο σημείο εκείνο, βρήκαν τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. Την έφεραν στις καλύβες τους, έκτισαν πρόχειρο προσκυνητάρι όπου την τοποθέτησαν και άναβαν μπροστά της το καντήλι.
Αργότερα απαρνήθηκαν τα εγκόσμια, έγιναν μοναχοί και έκτισαν την μονή, περί τον 12ο αιώνα. Μάλιστα, εικάζεται ότι λόγω των μακριών μαλλιών που τα αδέλφια αυτά είχαν, η μονή έλαβε το όνομά της. Κατά μια άλλη εκδοχή, η ονομασία της μονής προήλθε από την εικόνα που υπήρχε στον παλιό βυζαντινό ναό, στην οποία η Υπεραγία Θεοτόκος εικονιζόταν με μακριά μαλλιά.
Η μονή είναι αφιερωμένη στην Παναγία και γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο και στην Απόδοση της Κοιμήσεως της Υπεραγίας Θεοτόκου. Γιορτάζει επίσης και στις 7 Φεβρουαρίου, εορτή του Αγίου Παρθενίου, Επισκόπου Λαμψάκου, του οποίου η αγία Κάρα φυλάσσεται στη μονή. Αρκετός κόσμος επισκέπτεται τη μονή προς τιμή του Αγίου Παρθενίου, προστάτου των καρκινοπαθών.
Κατά τον 17ο αιώνα, λίγο μετά την επανίδρυσή της ως μοναστήρι, η Ιερά Μονή Μακρυμάλλης βρισκόταν σε μεγάλη ακμή. Το 1828 η μονή είχε 42 μοναχούς. Στο μοναστήρι, λέγεται, ότι μεγάλωσε ο Θανάσης Ανδρούτσος, γιος του αδελφού του Οδυσσέα Ανδρούτσου, Γιάννη Καμμένου – Ανδρούτσου, του οποίου η γυναίκα πέθανε στη γέννα. Το βρέφος το παρέδωσε ο πατέρας του στο μοναστήρι για να το μεγαλώσει.
Η μονή υπήρξε μαρτυρική και καταστράφηκε ολοσχερώς κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Στις 23 Ιανουαρίου του 1944 οι Γερμανοί, ύστερα από μερικές αψιμαχίες που είχαν με τους αντάρτες, θεώρησαν ότι η μονή αλλά και το χωριό Μακρυμάλλη, βοηθούσαν τους αντάρτες και τα έκαψαν ολοσχερώς. Εκτέλεσαν συνολικά εννέα Έλληνες, εκ των οποίων τρεις στο μοναστήρι.
Αξιόλογες είναι οι σωζόμενες τοιχογραφίες στην κόγχη του Ιερού Βήματος (ιδίως η Πλατυτέρα με δύο Αγγέλους εκατέρωθεν). Η βιβλιοθήκη της μονής έχει αρκετά πλούσια συλλογή έργων θρησκευτικού και ιστορικού περιεχομένου.
Εκτός από την Κάρα του Αγίου Παρθενίου, στη μονή επίσης αποθησαυρίζονται τίμια λείψανα των Αγίων: Χαραλάμπους, Τιμίου Προδρόμου, Παρασκευής, Παντελεήμονος, Αναργύρων, Βασιλείου Αγκύρας, Νικήτα, Αυξεντίου, Στράτωνος, Ιγνατίου και Ρηγίνου της Σκοπέλου.
Μετόχια της Ιεράς Μονής Παναγίας Μακρυμάλλης είναι της Παναγίας Χιλιαδούς, του Αγίου Δημητρίου (15ος αιώνας) και πολλά εξωκκλήσια.
Ημέρες Πανηγύρεων: Αποδόσεως της Κοιμήσεως Θεοτόκου (23/8) και Αγίου Παρθενίου (7/2).
Η μονή βρίσκεται εφτά χιλιόμετρα βόρεια από τα Ψαχνά Ευβοίας, τη βλέπουμε αμέσως μόλις περάσουμε το χωριό της Μακρυμάλλης. Είναι σε υψόμετρο 280 μ. μέσα σε μία πευκόφυτη περιοχή.
